Sunday 30 November 2008

Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ
[ Από τον Αθαν. Φραγκούλη , Δρ. της Κλασικής φιλολογίας, Επίτ. Σχολικό Σύμβουλο ]
Συνήθης σύγχρονη πρακτική είναι η πραγματοποίηση δημοσκοπήσεων για τη σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης σχετικά με την ασκούμενη από τα κόμματα και την κυβέρνηση πολιτική. Ανάμεσα στα ερωτήματα που τίθενται είναι και αυτό στο οποίο οι πολίτες καλούνται να απαντήσουν ποιον θεωρούν «καταλληλότερο πρωθυπουργό». Οι εταιρείες δημοσκοπήσεων ανακοινώνουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, αλλά δεν αποκαλύπτουν με ποια κριτήρια οι ερωτώμενοι κάνουν την αξιολόγησή τους και την επιλογή τους. Είναι αλήθεια αυτό που τονίζει κάποιος διανοούμενος, ότι ο λαός αντιμετωπίζει αμφιθυμικά τον ικανό ηγέτη του: το συμφέρον και οι προσδοκίες τον περιβάλλουν με κατανόηση και αγάπη, αλλά ο ανικανοποίητος εγωισμός του τον φορτώνει με ευθύνες και αντιπάθεια. Η περίπτωση ανακαλεί στη μνήμη μου κάτι εκθέσεις που δίναμε εμείς οι εκπαιδευτικοί στα παιδιά και τα καλούσαμε να μας πουν ποιο θεωρούν ‘καλό καθηγητή’. Οι απαντήσεις έδειχαν πόσο τα κριτήρια των μαθητών ήταν ανορθόδοξα και λανθασμένα.
Οι πολίτες που καλούνται να εκφέρουν αξιολογική κρίση είναι αντικειμενικοί και αμερόληπτοι; Γνωρίζουν, άραγε, ποιες είναι οι αρετές που πρέπει να συγκεντρώνει κάποιος, για να θεωρηθεί ικανός πολιτικός ηγέτης, κατάλληλος να κυβερνήσει ένα λαό; Μήπως οι εκτιμήσεις τους είναι επιπόλαιες και στηρίζονται πιο πολύ στο συναίσθημα παρά στη λογική; Αν και το πρόβλημα δεν είναι ποιος είναι «καταλληλότερος για πρωθυπουργός», αλλά ποιος είναι «κατάλληλος για πρωθυπουργός». Γιατί αυτός που είναι «καταλληλότερος» από κάποιον άλλο δε σημαίνει κατ’ ανάγκη πως είναι και «κατάλληλος» για κάποιο έργο.
Όμως,το πρόβλημα έχει και μιαν άλλη διάσταση. Το ερώτημα καλεί τους πολίτες να συγκρίνουν ανόμοια πράγματα. Πώς είναι δυνατό να συγκριθεί κάποιος που έχει δοκιμαστεί επί σειρά ετών στη θέση του πρωθυπουργού με κάποιον που δεν έχει υπηρετήσει σε αυτή τη θέση, αλλά απλώς την επιδιώκει; Μετά τον αμοιβαίο θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, παιδιών του Οιδίποδα και μοναδικών διαδόχων του θηβαϊκού θρόνου, την εξουσία κατέλαβε δικαιωματικά ο θείος τους Κρέων. Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη του βάζει τον Κρέοντα να τονίζει στις προγραμματικές του δηλώσεις μετά την ανάληψη της εξουσίας και την άνοδό του στον θρόνο της Θήβας πως «αμήχανον παντός ανδρός εκμαθειν// ψυχήν τε και φρόνημα και γνώμην, πριν αν // αρχαις τε και νόμοισιν εντριβής φανη» (στ. 175-177), που σημαίνει πως είναι αδύνατο να μάθει κανείς την ηθική υπόσταση και φύση του ανθρώπου, την ικανότητά του να κρίνει και να λαμβάνει αποφάσεις, το πνεύμα με το οποίο διαχειρίζεται τις δημόσιες υποθέσεις και τον χαρακτήρα της πολιτικής του, πριν αυτός δοκιμαστεί στην άσκηση της εξουσίας. Πριν από τον Σοφοκλή ένας από τους επτά αρχαίους σοφούς, ο Βίας ο Πριηνεύς, είχε διατυπώσει μια παρόμοια άποψη. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Αριστοτέλης αυτός είχε πει «πολλοί μεν γαρ εν μεν τοις οικείοις τη αρετη δύνανται χρησθαι, εν δε τοις προς έτερον αδυνατουσιν. Και δια τουτο ευ δοκει έχειν το του Βίαντος, ότι αρχή άνδρα δείξει* προς έτερον γαρ και εν κοινωνία ήδη ο άρχων» (Ηθικ. Νικ. 5.3 ). Ο Βίας τόνιζε πως η ανάληψη και η άσκηση της εξουσίας θα δείξει την ποιότητα του ανθρώπου.
Η άποψη αυτή είναι απόλυτα σωστή. Εκείνος που δεν ασκεί εξουσία είναι σχεδόν ανεύθυνος. Στην προσπάθειά του να καταλάβει την εξουσία μπορεί να κάνει και να λέει ό τι εξυπηρετεί τους στόχους του* μπορεί να συμπεριφέρεται με λαϊκίστικο και δημαγωγικό τρόπο. Η δημαγωγική αυτή συμπεριφορά μπορεί να είναι συνειδητή και σκόπιμη ή να οφείλεται σε άγνοια της πραγματικής κατάστασης, πράγμα απίθανο. Παρέχει απλόχερα υποσχέσεις που, όταν ανέλθει στην εξουσία, ή δεν είναι διατεθειμένος ή αδυνατεί να τις εκπληρώσει και να τις ικανοποιήσει. Εδώ ισχύει το λαϊκό ρητό «έξω από τον χορό πολλά τραγούδια». Πολλά είναι τα παραδείγματα των πολιτικών που μεταμορφώθηκαν μόλις ανέλαβαν την εξουσία. Η άσκηση της εξουσίας και οι συνακόλουθες ευθύνες τούς απογυμνώνουν, τους κάνουν να αποβάλουν το ‘προσωπείο’ και να δείξουν το πραγματικό τους ‘πρόσωπο’.
Ποιος, λοιπόν, μπορεί να θεωρηθεί ικανός ηγέτης; Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι διαφωτιστική και σε αυτό το θέμα.. Ο Κρέων λέει τα εξής στον ενθρονιστήριο λόγο του και τις προγραμματικές του δηλώσεις στην Αντιγόνη του Σοφοκλή: «εμοί γαρ όστις πασαν ευθύνων πόλιν / μη των αρίστων άπτεται βουλευμάτων , αλλ’ εκ φόβου του γλωσσαν εγκλήσας έχει / κάκιστος είναι δοκει ./ και μείζον’ όστις αντί της αυτου πάτρας / φίλον νομίζει , τουτον ουδαμού λέγω’ (στ.178-183). Ο Κρέων λέει πως «εκείνος που κυβερνά ένα κράτος, σαν δεν παίρνει τις πιο σωστές αποφάσεις, αλλά από κάποιο φόβο κρατά το στόμα του κλειστό, είναι τελείως ανάξιος* πως, όποιος θεωρεί ένα φίλο ανώτερο από την πατρίδα του την ίδια, είναι ένα μηδενικό». Με λίγες λέξεις ο Κρέων υποστηρίζει πως ο ιδανικός ηγέτης πρέπει να διακρίνεται για την αγάπη για την πατρίδα του (φιλοπατρία) και να υποτάσσει σε αυτή το ατομικό του συμφέρον, το θάρρος στην έκφραση της άποψής του (παρρησία) και την ικανότητα λήψης σωστών αποφάσεων (ευβουλία). Ο Κρέων τονίζει πως σύμφωνα με αυτές τις αρχές θα κυβερνήσει την πόλη του. Διερωτάται κανείς αν οι σημερινοί ηγέτες μας έχουν αυτές τις αρετές.

Πάντως, όταν αναζητούμε τον ‘αληθινό ηγέτη’ πρέπει να λάβουμε υπόψη και όσα λέει ο Θουκυδίδης για τον Περικλή, τον καλύτερο πολιτικό ηγέτη που αναγνώρισε, τίμησε και τιμά ακόμη και σήμερα η ιστορία. Λέει λοιπόν ο Θουκυδίδης ανάμεσα σε άλλα πως ο Περικλής, σε αντίθεση με τους πολιτικούς που τον διαδέχτηκαν «επειδή ασκούσε μεγάλη επιρροή που πήγαζε και από το αξίωμά του και από την ισχυρή του διάνοια, και ήταν κατά γενική παραδοχή εντελώς αδιάφθορος από χρήματα, εξουσίαζε τον λαό με τη συγκατάθεσή του και δεν παρασυρόταν πιο πολύ απ’ αυτόν, αλλά ο ίδιος τον κατηύθυνε, γιατί δεν μιλούσε, για να τον κολακέψει στην προσπάθειά του να αποκτήσει δύναμη με αθέμιτα μέσα, αλλά μπορούσε να του αντισταθεί, ακόμα κι αν προκαλούσε την οργή του, επειδή κρατούσε τη δύναμη αξιοκρατικά …»(Θουκ. ΙΙ.65).
Όμως, η κακοδαιμονία της πολιτικής ζωής της χώρας μας δε βρίσκεται στο αν υπάρχουν σήμερα τέτοιοι πολιτικοί. Εντοπίζεται αλλού. Είναι τόση η φιλοδοξία όλων των πολιτικών, που από τη στιγμή που θα εκλεγεί κάποιος πρωθυπουργός, όλοι οι άλλοι, εχθροί και φίλοι, πολιτικοί αντίπαλοι και συνεργάτες του ίδιου κόμματος, συνωμοτούν εναντίον του και προσπαθούν να τον ‘ρίξουν’. Αντί να τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τα διάφορα προβλήματα για το καλό της χώρας, του δημιουργούν προβλήματα με την προσδοκία της αποτυχίας και της απόρριψής του. Και δεν είναι μόνο αυτό. Είναι γνωστό πως κάθε κυβέρνηση που αναλαμβάνει την εξουσία βρίσκει «καμένη γη», δηλ. άδειο ταμείο. Είναι πια κανόνας κάθε κυβέρνηση να ασκεί σφιχτή οικονομική πολιτική, πολιτική ‘λιτότητας’, όπως είναι γνωστή, να πιέζει οικονομικά τον λαό, να προσπαθεί να γεμίσει το δημόσιο ταμείο και μόνο τον τελευταίο χρόνο τα προβλήματα παρουσιάζονται να έχουν λυθεί και αρχίζουν οι παροχές που στοχεύουν πρώτα στην άγρα ψήφων και έπειτα, σε περίπτωση αποτυχίας, τη δημιουργία δυσκολιών στην άσκηση γόνιμης πολιτικής από το αντίπαλο κόμμα. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που, δυστυχώς, διαιωνίζεται. Εκείνο που ενδιαφέρει τους πολιτικούς δεν είναι τόσο το καλό του κοινωνικού συνόλου, αλλά η κατάκτηση της εξουσίας και η διατήρησή της. Αυτή την εντύπωση δημιουργεί η συμπεριφορά της κυβέρνησης την τελευταία περίοδο: ή τα οικονομικά μέτρα που εξαγγέλθηκαν ήταν απαραίτητα και έπρεπε να εφαρμοστούν, έστω και αν κάποιοι επρόκειτο να στενοχωρηθούν, ή δεν ήταν απαραίτητα και δεν έπρεπε να ληφθούν καθόλου. Οι παλινδρομήσεις και οι ανακλήσεις των οικονομικών μέτρων μειώνουν την αξιοπιστία της κυβέρνησης και απαξιώνουν την πολιτική στη συνείδηση του λαού. Δείχνουν πως όλοι όσοι ασκούν την εξουσία είναι πρόθυμοι να γίνουν ‘λαϊκιστές’ με μοναδικό σκοπό να μη χάσουν την ‘καρέκλα’. Με τέτοια, όμως, πολιτική φιλοσοφία, δυστυχώς, η χώρα μας δεν έχει μέλλον!

No comments: