Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ……ΤΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ
ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΡΑΤΣΙΣΤΕΣ;
Του Αθαν. Φραγκούλη

Θα έρθει αναμφίβολα ο καιρός που η Ευρώπη δεν θα είναι
παρά μια μεγάλη οικογένεια * μα και η ελπίδα έχει κι αυ-
τή το φανατισμό της
Μιραμπώ

Λένε πως , για να μελετήσει κανείς ένα γεγονός αντικειμενικά , πρέπει να απομακρυνθεί χρονικά από αυτό, γιατί έτσι θα απαλλαγεί από το συναίσθημα, που πολλές φορές παραμορφώνει τα πράγματα και αλλοιώνει την εικόνα τους . Τώρα , λοιπόν, που έχει κατακαθίσει η σκόνη που σήκωσε ο σάλος που δημιούργησε η υπόθεση του Αλβανού μαθητή Τσενάϊ, μπορεί κανείς να κρίνει πιο ψύχραιμα και πιο λογικά , όσα διαδραματίστηκαν σχετικά με αυτό το θέμα.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έκαναν πάλι το θαύμα τους. Οργάνωσαν συζητήσεις επί συζητήσεων , έκαναν ζωντανές συνδέσεις με τον τόπο των γεγονότων και προσπάθησαν να λύσουν το «ακανθώδες» πρόβλημα, αν πρέπει, όσοι δεν είναι Έλληνες, να σηκώνουν την ελληνική σημαία στη διάρκεια των παρελάσεων. Οι συζητήσεις για το θέμα κράτησαν μέρες ολόκληρες. Έννοιες όπως πατριωτισμός και εθνικισμός , δημοκρατία και φασισμός , ανθρωπισμός και ρατσισμός , ενσωμάτωση , ένταξη και αφομοίωση , η σημαία φυσικά ,και άλλες ειδικές λέξεις δεινοπάθησαν πραγματικά από αυτούς που όλα τα ξέρουν! Δόθηκε τόσο μεγάλη δημοσιότητα στο θέμα και ο Οδυσσέας Τσενάι προβλήθηκε τόσο πολύ , που είναι βέβαιο πως οι Έλληνες σήμερα τον γνωρίζουν καλύτερα από τον ομηρικό Οδυσσέα, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο ή , ακόμη , και από τον Οδυσσέα Ελύτη !
Πολλά θέματα τέθηκαν ‘ επί τάπητος’. Ανάμεσα σε άλλα υποστηρίχθηκε πως οι Έλληνες είναι ρατσιστές. Για να τεκμηριώσει κανείς την ορθότητα της διαπίστωσης αυτής πρέπει να ξεκαθαρίσει πρώτα –πρώτα τι εννοεί με τον όρο ‘ ρατσισμός’ και δεύτερο ποιους Έλληνες εννοεί, αυτούς που έζησαν πριν χιλιάδες χρόνια , αυτούς που ζουν σήμερα , όλους μαζί αδιακρίτως ή τους κατοίκους της Νέας Μηχανιώνας , που δεν επέτρεψαν στον πρωτεύσαντα Αλβανό μαθητή να κρατήσει την ελληνική σημαία.
Η έννοια ‘ρατσισμός’ ( από το race που θα πει φυλή) είναι πολύ σύνθετη και πολύπλοκη και η υπερ-απλούστευσή της μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα. Σύμφωνα με το Λεξικό των κοινωνικών επιστημών της Unesco ο όρος αναφέρεται σε μια διαδικασία ή μορφή κοινωνικού ελέγχου , ο οποίος υπηρετεί τη διατήρηση της κοινωνικής αποστάσεως μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κατηγοριών , διαμέσου μιας σειράς πρακτικών μέτρων , που έχουν λίγο ως πολύ θεσμοποιηθεί και λογικά συστηματοποιηθεί. Τα πρακτικά μέτρα που εφαρμόζονται περιέχουν τον αυθαίρετο υποβιβασμό για λόγους που δε σχετίζονται άμεσα με την πραγματική συμπεριφορά των προσώπων, σε βάρος των οποίων γίνεται η διάκριση . Μάλιστα οι λόγοι αυτοί συχνά αντιφάσκουν προς τις παραδεκτές αντιλήψεις περί δικαιοσύνης και αγαθότητας. Με τις παρατηρήσεις αυτές συμφωνεί και ο Μπαμπινιώτης που γράφει στο Λεξικό του : ‘ Ρατσισμός είναι η κοινωνική και πολιτική πρακτική διακρίσεων , που βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλής , εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση , την καθαρότητα της ομάδας τους , καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπολοίπων φυλετικών , εθνικών , κοινωνικών κλ.π. ομάδων , που θεωρούνται από αυτά κατώτερες’. Σε αυτούς τους ορισμούς στηρίζεται και η διαίρεση του ρατσισμού σε είδη και μορφές , όπως είναι ο φυλετικός , ο κοινωνικός , ο πολιτικός , ο θρησκευτικός ρατσισμός .
Με αυτά τα δεδομένα οι Έλληνες είναι ρατσιστές; Η απάντηση είναι πως οι Έλληνες είναι ρατσιστές όσο και οι άλλοι λαοί όχι για τίποτε άλλο , αλλά γιατί δεν θα μπορούσε να συμβαίνει αλλιώς. Τούτο συνάγεται από τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας. Στην αρχαία Ελλάδα , ακόμη και στην Αθήνα που υπογράμμισε τις υψηλές και ακατάλυτες ηθικές αξίες της ζωής και έδωσε στον κόσμο τα ανθρωπιστικά ιδανικά, υπήρχαν βέβαια φιλόσοφοι που υποστήριξαν την ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ όλων των ανθρώπων . Έτσι οι Πυθαγόρειοι ζητούσαν και εφάρμοζαν στην καθημερινή τους ζωή ανθρώπινη συμπεριφορά έναντι των δούλων . Ο Αθηναίος σοφιστής Αντιφώντας σ’ ένα από τα αποσπάσματα του έργου του που σώζεται ( Diels- Kranz , Αποσπάσματα προσωκρατικών ΙΙ 87 Β 44 b 2) δεν κάνει καμιά διάκριση μεταξύ των ανθρώπων και υποστηρίζει πως η φύση δε διέκρινε τους ανθρώπους σε ελεύθερους και δούλους –« φύσει πάντα πάντες ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες είναι». Και ο Ελεάτης σοφιστής Αλκιδάμας έγραψε πως « ελευθέρους αφήκε πάντας θεός * ουδένα δουλον η φύσις πεποίηκεν» ( Αριστ. Ρητορική , 1373 b 18).

Παράλληλα όμως με αυτές τις διακηρύξεις , μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας , όπως ο Αριστοτέλης , είχε μιλήσει για ανθρώπους που είναι από τη φύση τους δούλοι ,που έχουν τόσο μόνο λογικό , όσο είναι απαραίτητο , για να εξυπηρετούν τις αισθήσεις τους, για ανθρώπους «κτήματα» και «όργανα έμψυχα» ( Ηθικ. Νικομ. 1161 b 4). Ο ίδιος φιλόσοφος συμβούλευε το μαθητή του Αλέξανδρο να φέρεται στους Έλληνες σαν ηγεμόνας και να τους φροντίζει σαν φίλους ,στους βαρβάρους όμως να φέρεται σαν δεσπότης και να τους θεωρεί φυτά ή ζώα ( Πλούταρχος , Ηθικά- Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής , Λόγος Α΄6, 39, 9 b ). Και ο Ευριπίδης υποστήριζε πως οι Έλληνες πρέπει να εξουσιάζουν τους βαρβάρους , γιατί αυτοί είναι δούλοι (Ιφιγένεια η εν Αυλίδι ,στ. 1400). Πέρα από αυτό οι αρχαίοι Έλληνες διανοούμενοι , όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας , εκτιμούσαν μόνο το θεωρητικό βίο και περιφρονούσαν τις πρακτικές ασχολίες* αποκαλούσαν περιφρονητικά ‘βαναύσους’ τους χειρώνακτες και ‘βαρβάρους’ του μη ελληνικούς λαούς, με κάποια διάθεση μειωτική και απαξιωτική.
Είναι αφελείς ή υποκριτές αυτοί που κάνουν πως δε γνωρίζουν πως και στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι ρατσιστές και άνθρωποι αντι-ρατσιστές* πως ο ρατσισμός είναι στάση ζωής , που οδηγεί σε συγκεκριμένες συμπεριφορές , και πως η στάση αυτή διαμορφώνεται από τις γνώσεις και τις εμπειρίες του καθενός * πως όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν τις ίδιες εμπειρίες . Είναι υποκριτές αυτοί που ‘ελαφρά τη καρδία’ οριοθετούν ‘κατά το δοκούν’ τον εθνισμό και τον εθνικισμό , τον πατριωτισμό και τον ρατσισμό , προκαλώντας σύγχυση και ταραχή. Πότε ένας άνθρωπος περνά το κατώφλι της ‘κανονικότητας’ και γίνεται ρατσιστής; Ο πιστός σε μια θρησκεία είναι εξορισμού ρατσιστής ή μήπως η σχέση θρησκείας και ρατσισμού πρέπει να περιγραφεί ως ενδεχόμενη και με βάση κάποια κριτήρια , μεταξύ των οποίων είναι η αποκλειστικότητα και η μισαλλοδοξία; Η ηρωική πράξη ., η παράλογη αυτοθυσία , η εμμονή στα σύμβολα είναι αποτέλεσμα φανατισμού και εκδήλωση ρατσισμού; Οι αρνητικές συνδηλώσεις που συνοδεύουν αυτές τις έννοιες ως στάσεις πνευματικές και ως τρόπο συμπεριφοράς συχνά αναιρούν την ψύχραιμη θεώρηση.
Κάποτε ένας άνθρωπος ρώτησε κάποιον άλλον που παρίστανε τον αντι-ρατσιστή και το δημοκράτη αν θα πάντρευε την κόρη του με ένα μαύρο. Αυτός απάντησε χωρίς δισταγμό «Ναι». Κι όταν τον ρώτησε αν έχει κόρη , αυτός απάντησε «Όχι». Βλέπετε πολλοί είναι οι άνθρωποι που παρουσιάζονται αντι- ρατσιστές με το αζημίωτο . Είναι εκείνο που λέει ο λαός « έξω από το χορό πολλά τραγούδια». Οι αντι-ρατσιστές δεν τολμούν να δεχτούν πως ο ρατσισμός υπάρχει ‘εν δυνάμει’ σε όλους τους ανθρώπους και εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους , όταν διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες. Ο M. Duverger στο έργο του Εισαγωγή στην πολιτική γράφει επιγραμματικά : « Πάρα πολύ λίγοι άνθρωποι τολμούν να ομολογήσουν ανοιχτά ότι είναι ρατσιστές εκτός από μερικούς φασίστες και τους λευκούς κατοίκους χωρών με αποικιακή διάρθρωση . Κι όμως πολλοί είναι ρατσιστές κατά βάθος, συχνά ασυνείδητα» .
Ας αφήσουμε ,λοιπόν , όπως λέει ο Ν. Δήμου, τους φαρισαϊσμούς και ας αναζητήσουμε βαθιά μέσα μας τις ρίζες του ρατσισμού ,ας κάνουμε αυτοανάλυση και έντιμη κριτική , ας παραδεχτούμε τα σφάλματά μας ,ας αφήσουμε τα υποκριτικά κηρύγματα , γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ξεριζώσουμε αυτή τη φοβερή μάστιγα που δηλητηριάζει τη ζωή και στη χώρα μας .

[ Ο Αθανάσιος Φραγκούλης είναι Δρ της Κλασικής Φιλολογίας , επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος , τ. Διευθυντής του Πειραματικού Λυκείου της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης , συγγραφέας ].